PKOS – Dyt. Kübra KÜÇÜKYILMAZ

PKOS

Polikistik over sendromu (PCOS) dünya genelindeki kadınların %5 ile %10’unu etkileyen oldukça yaygın endokrin bir bozukluktur (1).

Genellikle genç kadınları etkileyen polikistik over terim olarak, yumurtalığın içinde gelişmemiş ve ya az gelişim göstermiş yumurta hücrelerinin, yumurtalık çeperinde çok sayıda milimetrik ebatlarda bulunması durumunu ifade eder. Polikistik over sendromu ovulasyon bozukluğu, hiperandrojenizm, ultrasonografide polikistik görünümlü overler ile karakterizedir (2,3).

Bulguların, semptomların heterojen olması ve bireyler arası farklılık göstermesi sebebiyle günümüzde tanı kriterlerinde fikir birliğine ulaşılamamıştır (4).

Birçok kadının günlük yaşantısını olumsuz yönde etkileyen PCOS’un temelinde yatan etken tam olarak bilinmemekle birlikte; çevresel ve genetik faktörlerin hastalığın gelişiminde etkili olduğu düşünülmektedir (5). Patogenezindeki en önemli faktör hiperandrojenizmi güçlendiren,  metabolik sendromun artmasına sebep olan insülin direncinin varlığıdır. (6,7) PCOS’lu kadınların kilolu olup olmamalarından bağımsız olmak üzere %50 ile %70’inde insülin direnci gelişme riski vardır (8).

İnsülin direnci uzun dönemde obezite, hipertansiyon, dislipidemi, kardiyovasküler hastalıklar, kanser, bozulmuş glikoz toleransı ve tip 2 diyabet gibi sağlık problemleri için risk oluşturabilir (9). Ayrıca insülin direncinin etkisi ile seks hormon bağlayıcı globülin (SHGB) düzeyinin düşmesi ve serum testosteron düzeyinin yükselişi,  hiperandrojen bulgularından en önemlisi olan hirşutizm prevelansında artışa sebep olmaktadır (10,11). İnsülin duyarlılığını düzenlemek bu sendromun tedavisindeki ilk basamaklardan birisidir (12).

Obezite, polikistik overli kadınların %35 ile %60 ‘inde görülür. Obez olan kadınlarda menstrual düzensizlik, anovulasyon ve infertilitenin görülme riski daha yüksektir. Vücut ağırlığının %5 ile %10’unun kaybı sonucunda insülin düzeyleri ve üreme fonksiyonlarında düzelme meydana gelmiştir (8).

Tedavi Yöntemleri

Polikistik overda tedavi yöntemlerini; cerrahi, ilaç ve sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri olmak üzere 3 başlık altında toplayabiliriz (5). Beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi PCOS’lu hastalarda ilk tedavi yöntemi olarak kabul edilmektedir (13). Farklı diyet bileşenlerinin polikistik overli hastalar üzerinde fizyolojik etkilerini araştıran çok sayıda çalışma vardır. Polikistik overda düşük glisemik indeksli diyet büyük önem taşımaktadır. Özellikle kilo kaybının zor olduğu aşırı kilolu hastalarda kullanıldığında olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Diyette glisemik indeksi azaltmanın, kronik hastalıklarda insülin direncinin düşürülmesinde etkili olduğuna dair araştırmalar da mevcuttur (1,14).

Yağ alımı ile ilgili yapılan çalışmada ise; PCOS’lu hastalarda çoklu doymamış yağ asitlerince zengin bir diyetle beslenmenin kilo kaybına yardımcı olduğu ancak bel çevresinde anlamlı bir değişim olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (11,15). D vitamininin PCOS’lu hastalarda düşük olduğu ve D vitamini takviyesinin bu hastalarda hormonların fonksiyonlarını ve metabolizmayı olumlu yönde etkilediği ile ilgili çalışmalar vardır (12).

Polikistik overda beslenmedeki temel hedef kilo kaybının sağlanması, insülin direncinin azaltılması, androjen düzeylerinin dengede tutulmasıdır. Yeterli, dengeli beslenme ve bunun egzersiz ile desteklenmesi hastada kısa dönem ve uzun dönem de gelişebilecek birçok sağlık problemi riskini azaltmaktadır (11).

Polikistik over sendromu bireyi sosyolojik, fizyolojik ve psikolojik açıdan etkileyen toplumda sık görülen bir rahatsızlıktır. PCOS’un komplikasyonlarını azaltmak amacıyla uygulanan farmakolojik tedavi yöntemleri, tıbbi beslenme tedavisiyle ve egzersiz programlarıyla desteklenmelidir. Bu doğrultuda oluşturan önerileri özetleyecek olursak:

Öneriler

• PCOS hastalarının tedavileri ilaçlara ek olarak sağlıklı beslenme programı ve egzersiz tedavileriyle desteklenmelidir.
• PCOS’a bağlı olarak gelişen diyabet, insülin direncinin kontrol altına alınmasında yeterli ve dengeli beslenme ile egzersizin arttırılması önemlidir.
• Ağırlık denetimi öğün düzeni, beslenme örüntüsü PCOS’un uzun dönem sağlık risklerinden olan kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde etkilidir.
• PCOS’lu kadınlarda bireye özgü olarak günlük alınması gereken enerjiye göre beslenme programı oluşturulur.
• Fazla kilolu ve ya obez olan PCOS hastalarında 3 ay içinde %5-10 kilo kaybı sağlanmalı.
• Kanda glikoz seviyesinin kontrol altında tutulması için az az ve sık sık beslenecek şekilde öğün düzeni ayarlanmalıdır.
• Günlük alınan enerjinin %55-60’ı karbonhidrat, %12-15 protein, %25-30 yağlardan gelecek şekilde ayarlanmalıdır.
• Doymuş yağ alımı %7’nin altında, çoklu doymamış yağ %10’un altında, tekli doymamış yağ alımı ise %12-15 olmalıdır.
• Omega-3 alımı arttırılmalı
• Meyve, sebze, kurubaklagil tüketimi ile lif arttırılmalı (25-35 g/gün).
• Glisemik indeksi düşük besinler tercih edilmelidir.
• Düzenli olarak egzersiz yapılmalıdır.

Diyetisyen Kübra KÜÇÜKYILMAZ

KAYNAKÇA

1. Barr S, Reeves S, Sharp K, Jeanes YM, An Isocaloric Low Glycemic Index Diet Improves Insul in Sensitivity in Women with Polycystic Ovary Syndrome. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics 2013;113(11):1523-31.
2. Arusoğlu G, Kaya PK. Polikistik Over Sendromu: Uzun Dönem Sağlık Riskleri ve Yaşam Tarzı Değişikliğinin Etkileri. Türkiye Klinikleri Journal of Health Sciences 2016;1(1):55-67.
3. Aydos A, Öztemur Y, Gür Dedeoğlu B. Polikistik Over Sendromu ve Moleküler Yaklaşımlar. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 2016;73(1):81-8
4. Doğan Ö. Polikistik Over Sendromunun Uzun Dönem Kardiyometabolik Sonuçları, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi, Ankara, 2013
5. Kadıoğlu M, Beji NK. Polikistik Over Sendromu ve Hemşirelik Yaklaşımı. Florance Nightingale Hemşirelik Dergisi 2013;21(3):187-97.
6. Szczuko M, Malarczyk I, Zapalowska-Chwyc M. Improvement in Anthropometrıc Parameters After Rational Dietary Intervention in Women wıth Polycystic Ovary Syndrome As The Best Method to Support Treatment. Roczniki Panstwowego Zakladu Higieny 2017;68(4):409-17.
7. Memilli S. Polikistik Over Sendromlu Kadınlarda İnsülin Direnci Ve Antropometrik Ölçümler. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Uzmanlık Tezi, 2007, İstanbul.
8. Farhat AG, Mansour MB, Attieh RW. Dietary Approaches for Polycystic Ovary Syndrome. Nutrition & Food Science 2011;41(5):326-43.
9. Beşyaprak F. Polikistik Over Sendromu Olan Hastalarda Folik Asitin Kardiyovasküler Risk Parametrelerine Etkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi, İzmir, 2011.
10. Dunaif A. Insulin Rresistance and the Polycystic Ovary Syndrome: Mechanism and Implications for Pathogenesis, Endocrine Reviews 1997;18(6):774-800.
11. Şanlı Ak G. Polikistik Over Sendromu Olan Kadınlarda Farklı Diyet Uygulamalarının Vücut Bileşimi ve Bazı Biyokimyasal Bulgular Üzerine Etkisi, Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beslenme ve Diyetetik Bölümü Doktora Tezi, 2017, Ankara.
12. Faghfoori Z, Fazelian S, Shadnoush M, Goodarzi R. Nutritional Management in Women with Polycystic Ovary Syndrome: A Review Study. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews 2011;11(1):429-32
13. Turner-Mcgrievy, M.G, Davidson CR, Wingard EE, Billings DL. Low Glycemic İndex Vegan or Low-Calorie Weight Loss Diets for Women with Polycystic Ovary Syndrome: A Randomized Controlled Feasibility Study. Nutrition Research 2014;34(6):552-8
14. Barclay A, Petocz P, McMillan-Price J, Flood VM, Prvan T, Mitchell P, Brand-Miller JC. Glycemic Index, Glycemic Load, and Chronic Disease Risk—A Meta-Analysis of Observational Studies. The American Journal of Clinical Nutrition 2008;87(3):627-37.
15. Good M, Newell FM, Haupt LM, Whitehead JP, Hutley LJ, Prins JB. TNF and TNF Receptor Expression and Isulin Sensitivity in Human Omental and Subcutaneous Adipose Tissue- Influence of BMI and Adipose Distribution. Diabetes and Vascular Disease Research 2006;3(1):26-33.