Mucize mi, Tehdit mi ? – Diyetisyen Ayşenur AÇIKGÖZ

Mucize mi, tehdit mi?

BİTKİSEL ZAYIFLAMA ÜRÜNLERİ

Zayıflama ürünleri iddia edildiği gibi zararsız mı? Bunları kullanan kişiler ya da önerenler geri dönüşsüz bir riske girdiklerinin farkındalar mı? Doğal denen bu ürünler ne kadar doğal? Bu ürünlerdeki etken maddeler kime ne kadar zarar? İlaçlarla ve hastalıklarla etkileşimi hakkında yeterince bilinçli miyiz, fazla kiloyu yok etmenin acelesiyle yaşamımızı hiçe mi sayıyoruz? 

Bitkisel zayıflama ürünlerinin doğal ürün olarak sunulması, arkadaş tavsiyesi, mucize vaat eden reklamlar
ve kişilerin fazla kiloyu bir hastalık olarak görmeyip doktora ve diyetisyene gitme zorunluluğu hissetmemesi gibi nedenlerle, bitkisel zayıflama ürünlerine olan ilginin ve zararlı etkilerinin giderek artığı son günlerde sağlığımızı ilgilendiren asıl bilmemiz gereken gerçekler… Aslında eliniz bu zayıflama ürünlerine giderken durup bir kez daha düşünmeniz için nedenler…

Tüm dünyada milyarlarca dolarlık bir pazar payına sahip olan bitkisel ürünler ülkemizde de yaklaşık üç milyar dolardan fazla ekonomiye sahip bir sektördür. Sağlık Bakanlığı onayı dışında da satılabilen reçete dışı ürünlerdendir. Zayıflama hapı kullanımı, uzun süre aç kalma ile birlikte en yaygın olarak kullanılan zayıflama yöntemlerindendir. İnternet’te yeterli kanıt göstermeden sadece olumlu özelliklerden bahsederek taraflıya da eksik bilgilendirme yapmaktadırlar.

Bu ürünler, aktarlardaki karışımlardan, marketlerdeki zayıflama çaylarına, eczane benzeri dükkanlarda satılan tablet, kapsül gibi ilaç görünümlü formlardan, internette satılan çeşitli iksirlere kadar çok geniş bir yelpazede tüketicilere sunulmaktadır. Ancak çoğu zaman bitkisel ürünlerin içeriğinde ne olduğu tam olarak belirtilmemekte hatta özellikle gizlenmektedir.

Yapılan araştırmalarda bitkisel ürünlerin içlerinde toz, polenler, böcekler, kemirgen kalıntıları, parazitler, mikroorganizmalar, mantarlar, küf, toksinler, zirai ilaçlar, ağır metaller ve/veya ilaç etken maddeleri bulunmuştur. Üstelik bu tür ürünler “doğal”, “bitkisel” gibi ifadelerle satılmakta ve kullanıcılarında doğal olarak “zararlı değil” algısı yaratılmaktadır. Hatta bitkisel ürünlerin tanıtım ve reklamlarında “inanılmaz”, “mucize”, “süper”, “kesin çözüm” gibi ifadeler kullanılarak tüketicilerin umutları sömürülmektedir. Oysa bazı mantar türlerinde olduğu gibi bitkiler de zehirli hatta öldürücü olabilmektedirler.

Bitkisel ürünlerin üzerinde “ilaç” olmadıkları, “gıda takviyesi” oldukları belirtilmektedir ve bu ürünlerin içinde ilaç etken maddelerinin bulunması yasaktır. Yapılan birçok araştırmada bu ürünlerin içinde çok çeşitli ilaç etken maddelerinin bulunduğu gösterilmiştir.  Ancak bitkisel zayıflama ürünlerinin içeriğinde belirtilmeyen bu aktif ilaçlar normal bireylerde dahi zararlı etkilere neden olabilirken duyarlı bireylerde ise ölüme kadar varabilir. Ayrıca çocuklar, yaşlılar, gebe veya emziren kadınlar, karaciğer- böbrek gibi organ yetmezliği olanlar, kalp hastalığı, ruh ve sinir hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları olan kişiler de gizlenmiş aktif ilaçlara karşı daha duyarlı olabilirler.

Yukarıda sözü edildiği üzere bitkisel zayıflama ürünlerinin içinde çeşitli etki mekanizmalarıyla kilo kaybına yol açan şu ilaçlar bulunmaktadır: Tiroid hormonları, diüretikler, laksatifler, kafein, sempatomimetikler ve sibutramin.

Tiroid Hormonları

Tiroid hormonları tüm vücut dokularında normal büyüme ve gelişmeyi aynı zamanda normal işlevlerin sürdürülmesini sağlar. Tiroid hormonları oksijen tüketimini ve ATP üretimini artırarak hem metabolizma hızını belirler. Bu etkileri nedeniyle tiroid hormonunun fazlalığında (örneğin hipertiroidi) etkilenen kişide kilo kaybı ortaya çıkar. Tiroid hormonlarının bu etkileri yüzünden bitkisel zayıflama ürünlerine karıştırıldığı bilinmektedir. İçinde tiroid hormonu bulunan bir bitkisel ürünün kullanılması sırasında kişide istenmeyen birçok etki ortaya çıkabilir. Bunlar; sinirlilik, duygusal dengesizlikler, iştah artışı, kan basıncı artışı, çarpıntı ve ritim bozuklukları, kalp yetmezliği, göğüs ağrısı, ishal, terleme, sıcağa tahammülsüzlük, kas güçsüzlüğü, yorgunluk, osteoporoz, hiperkalsemi, adet düzensizlikleri, anemi, hiperglisemi, trigliserid ve kolesterol düşmesi ve artmış vitamin gereksinimidir. İçinde tiroid hormonu gizlenmiş bu tür bir bitkisel ürünü kullanan kişide çeşitli hastalıkların bulunması durumunda yukarıda sayılan etkiler çok daha şiddetli olabilir, dahası var olan hastalığın seyri değişebilir. Bu nedenle bu tür hastalığı olanların bitkisel zayıflama ürünü kullanmaması ya da kullanmadan önce ve kullanımı sırasında bu etkilere karşı son derece dikkatli olması gerekir.

Diüretikler

Diüretikler su ve sodyum atılımını artırarak, vücut sıvı azalması nedeniyle vücutta geçici bir kilo kaybı oluştururlar. Kaybedilen vücut ağırlığı yağ değil su olduğu için bu durum kalıcı değildir. Su veya sulu gıda ve içeceklerin alınmasıyla vücuttaki su miktarı eski haline getirilir ve vücut ağırlığındaki kayıp ortadan kaldırılır. Diüretik ilaçların vücut ağırlığı üzerindeki etkileri hızlı ortaya çıktığı için bitkisel zayıflama ürünü üreticileri tarafından sıklıkla bu sahtekarlık yapılmaktadır.

İçinde diüretik bulunan bir bitkisel ürünün kullanılması sırasında kişide istenmeyen etkiler ortaya çıkar. (Sodyum, potasyum, magnezyum, kalsiyum ve sıvı kayıpları, baş dönmesi, hipotansiyon, sarılık, kas güçsüzlüğü ve kramplar)

Sindirim sistemde bulunduklarında dışkının yumuşamasını sağlayan ilaçlara denir. Etkisini dışkı ile net su kaybına neden olarak gösterir. Diüretiklerde olduğu gibi vücuttan sıvı kaybı yaptıkları için kilo kaybı yapmış gibi görünseler de ağız yolundan sıvının tekrar alınması bu etkiyi geri çevirir. Kısa süreliğine tartıda azalma yapabilirler. Gerçek bir kilo kaybı sağlamazlar. Ayrıca sindirim sistem hastalığı bulunanların, içinde ilaç olsun ya da olmasın bu tür ürünleri kullanmaları sakıncalı olabilir.

Kafein  

Kafein vücutta hücrelerin aktivitesini artırarak metabolik hızlarını, dolayısıyla da enerji üretimlerini artırır. Diüretik etki de gösterebilirler. Kafein içeren bitkisel ürünlerde “yağları yakar” veya “metabolizmayı hızlandırır” gibi ifadeler bulunmaktadır. Kafein alımı huzursuzluk, taşikardi çarpıntı, göğüs ağrısına neden olabilir. Hatta daha yüksek miktarlarda maruz kalındığında kalp durması gelişebilir. Kafein bulunan zayıflatıcı bitkisel ürünlerin ruh ve sinir hastalığı veya kalp hastalığı olanlar tarafından kullanılması ciddi sağlık riskleri oluşturabilir.

Sempatomimetikler

Etkisini iştah azaltarak gösterir. İştahın azalması kilo kontrolü için oldukça iyi bir etki olarak görülebilir. Ancak sürekli aldığında organlarda oluşan stres çok ciddi sonuçlara neden olabilir. Bu ürünlerin kullanımına bağlı kalp, kas-iskelet, solunum, sindirim sistemi ve merkezi sinir sistemi gibi birçok organ ve sisteme ait zararlı etkiler ve ölümler bildirilmiştir.

Sibutramin

Sibutramin iştahı azaltmak suretiyle kilo verilmesini sağlar. Birçok ülkede artık ilaç olarak kullanılmadığı halde sibutramin içeren ve bitkisel olduğu iddia edilen “mucizevi” zayıflama hapları sıkça kullanılmaktadır. Sağlık Bakanlığı’nca yasaklanmış olmasına rağmen internet üzerinden bu ürünlerin satışı devam etmektedir.

2010 yılında Kastamonu’da “zayıflama hapı” kullanan birinin bağırsak iltihabı nedeniyle ölmesi sonucu piyasada “diyet hapı” adı altında satılan üç ürün toplatılmış, laboratuvar analizleri sonucunda her üçünün de sibutramin içerdiği tespit edilmiş ve her üç ilacın da satışı Sağlık Bakanlığınca yasaklanmıştır. Tüm dünyada içinde sibutramin karıştırılmış bitkisel zayıflama ürünleri nedeniyle birçok ölüm bildirilmiştir.

İNTERNET GÜVENİLİRLİĞİ?

Sağlık ve sağlık ürünleri internette yoğun olarak araştırılan konuların başında geliyor. Türkiye’de aktif 5 internet kullanıcısından biri, sağlık ürünleri ile ilgili internette araştırma yapmaktadır. Bir çalışmada Türkçe web sitelerinin bilgi kalitesi ve içerik güvenilirliği ile ilgili cinsellik, diyet ve doping kategorilerinde tıbbi olmayan ilaç satışı yapan 78 adet web sitesi incelenmiştir. Tüm web sitelerinin bilgi kalitesi kriterlere (Health on the net foundation ) göre düşüktür. Toplam kalite puanı ortalaması tüm web siteleri için 2.56 (6 üzerinden) olarak saptanmıştır. Diyet grubu diğer gruplara göre en düşük k  alite puanına (2.20) sahiptir.

Ülkemizde ilaçların denetimini Sağlık Bakanlığı, Gıda Takviyesi olarak satışa sunulan ürünlerin ise denetimini Tarım ve Orman Bakanlığınca yapmaktadır. Ayrıca, “Bakanlıkça Onaylı” ibaresi site içerisinde geçmesine rağmen ürünlerin Tarım ve Orman Bakanlığı’nca gıda takviyesi olarak kabul edildiği ibaresi ya yer almamakta ya da okunmayacak kadar gizli ve küçük puntolarla belirtilmektedir.

SONUÇ

Televizyon, dergi, gazete, internet gibi birçok mecrada yaygın olarak tanıtılan veya konu edilen yahut yakın çevrelerce tavsiye edilen bitkisel zayıflama ürünleri tanıtıldıkları gibi “mucize” değil tam tersine yukarıda sözü edildiği üzere ölüme kadar varabilen birçok olumsuz etkiye neden olabilen ürünlerdir. Üstelik “tamamen doğal”, “bitkisel” gibi ifadeler insanların aklında bu ürünlerin güvenli olduğu algısı yaratmaktadır. Bu algıda olan bir kişinin, kullandığı bitkisel zayıflama ürününden zarar gelmeyeceğini düşünmesi kuvvetle olasıdır. Kolaylıkla temin edilmeleri ve kontrolsüz kullanımları ile önemli bir halk sağlığı sorunu oluşturmaktadırlar. İnsanlar üzerinde yeterince testleri yapılmamış, bir ilaç gibi tıbbi laboratuvar aşamalarından geçmemiş, sağlık otoriteleri tarafından insanlar üzerinde yeterince denenip onayı alınmamış, genel itibari ile ticari kaygılarla ortaya konulan bu ürünleri kullanıp zayıflayayım derken sağlığınızdan olmayın.
Hayatınızdan “kolay kilo kaybı”, “kolay zayıflama”,  gibi kelimeleri çıkarıp ”Dengeli Beslenme ” ve “Düzenli Fiziksel Aktivite” kelimelerini koyun. Tek bir ürün değil hayat tarzı değişikliği kilo kaybının temelidir unutmayın…Temelde yanınıza diyetisyeni de almayı  unutmayınız !!!

KAYNAKLAR

1. 1. Atila Karaalp.Bitkisel zayıflama ürünlerArchives Of Clınıcal Toxıcology.

CİLT 1 Sayı:1 -2014 ,s.13-17.

2. 2. Burçin C, Özlem B.Genç yetişkin kadınlarda zayıflama haplarına yönelik tutumları ölçen bir ölçeğin geliştirilmesi.Türk Psikoloji Yazıları Aralık 2012;15(30):63-69.
3. Solmaz E, Pınar A,Tedavi amacıyla kullanılan bitkiler ve bitkisel ürünlerin yan etkileri. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi 2009; 66(3):133-141.
4. Ahmet S, Bülent E. Türkiye’de satılan bazı bitkisel zayıflama çaylarının içerikleri ve bu çayların kullanımına bağlı ortaya çıkabilecek istenmeyen etkiler .Türkiye Klinikleri J Med Sci 2006;26:355-363.
5. 5. Mehmet Hanifi K, Musa Ş, Faruk K. Sibutramin içeren reçetesiz zayıflama ürününün indüklediği ilk manik hecme DOI: 10.5455/jmood.20140108124953
6. Aytaç T, Serdar K.Tıbbi olmayan ilaç satışı yapan türkçe web sitelerinin bilgi kalitesi ve içerik güvenilirliği.Bilişim Teknolojileri Dergisi.CİLT: 8, SAYI: 1, OCAK 2015
7. Neslihan Z, Fulya Kamit C, Ender C, Nihan Ş, Ayşe Berna A.Bitkisel içerikli zayıflama ürünü ile intihar girişimi: Bir Adolesan Olgu CAYD 2015;2(2):91-4 4.