Maviden Gelen Sağlık: Yaban Mersini

Maviden Gelen Sağlık: Yaban Mersini

    Yaban Mersini (likapa) son zamanlarda zayıflama diyetlerinde popülerliği artmış, sık sık kullanılan bir meyvedir. Peki acaba sanıldığı kadar faydalı mı? Kalorisi ne kadar? Besin öğeleri dağılımı nasıl? Sağlık açısından riskleri var mıdır, varsa nelerdir? Bu soruları cevaplamak için yaban mersinini biraz daha yakından inceleyelim.

   Yaban mersini ılıman iklim koşullarına adapte olmuş bir meyve olup botanik anlamda gerçek üzümler grubuna girer. 1900’lü yılların başlarında ABD’de yetiştirilmeye başlanan mavi yemiş taze tüketimde ve gıda endüstrisinde geniş kullanım alanına sahiptir. Kültürü yapılmakta olan yaban mersinleri kuzey ve güney orijinli yüksek boylu çalı formundaki yaban mersinleri (Vaccinium corymbosum L.), tavşangözü yaban mersini (Vaccinium ashei Rehd.) ve alçak boylu çalı formundaki yaban mersini (Vaccinium angustifolium) türlerine giren çeşitlerdir. Ülkemizde Karadeniz Bölgesi başta olmak üzere (Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Gümüşhane, Samsun, Sinop, Kastamonu, Zonguldak, Bolu, Bartın ve Düzce), Marmara Bölgesi (Kocaeli, Sakarya, İstanbul, Kırklareli, Bursa ve Balıkesir) ve Doğu Anadolu (Erzurum-Şenkaya ve Ardahan) florasında yabani formları (V. vitisidea, V. myrtillus, V. uliginosum ve V. arctostaphyllos) yetişmekle birlikte ,yaban mersini adaptasyonu ve yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması için çalışmalar da devam etmektedir. Yaban mersini, ülkemizde likapa, maviyemiş, ligarba, ayı üzümü, morsivit, çalı çileği, Trabzon çayı gibi isimlerle tanınmaktadır.

    Yaban mersininin içindeki bileşenler yaşa bağlı hafıza ve motor beceri kaybını, oksidatif hasar ve inflamasyonu önlemeye yardımcıdır. Tufts Üniversitesi, Jean Mayer İnsan Beslenmesi Araştırma Merkezi tarafından yayımlanan bir çalışmada fareler 10 yıl boyunca yaban mersini özüyle beslenmişler, fareler yaşlandığında bile yaban mersini özüyle beslenenler diğerlerine oranla daha yüksek performans göstermişler. Bunun dışında yaban mersini içerdiği fenolik bileşiklerden dolayı antioksidan özellik göstermektedir ve kansere karşı koruyucudur. Aynı zamanda içerdiği vitaminler (C ve E) ve karotenoidler, oksidatif stresle ilişkili hastalıklardan korunmada etkili bileşikler olarak öne çıkmaktadırlar.

    Yaban mersini içerdiği antosiyanin pigmenti sayesinde hipertansiyona karşı koruyucu etki göstermektedir. 14 yıl süren, 134.000 kadın ve 23.000 erkeğin katıldığı bir çalışmada haftada 1 çay bardağından (125 ml) fazla yaban mersini tüketenler hiç tüketmeyenlerle kıyaslandığında hipertansiyon oluşum riskinin %10 azaldığı saptanmıştır. Ayrıca kolon ve yumurtalık kanseri oluşum riskini azaltır. Yapılan bir çalışmada yaban mersininde bulunan pterostilben adlı bir bileşiğin kolon kanserine karşı koruma sağladığı saptanmıştır. İnflamatuar (iltihap karşıtı) özelliğinden dolayı kolondaki tümör büyümesini baskılayıcı özelliğe sahiptir. Kadınlar üzerinde yapılan bir başka çalışmada da yüksek oranda yaban mersini flavonoidleri alımının yumurtalık kanseri oluşum riskinde %34 oranında azalma sağladığı saptanmıştır.

   Yüksek lif, antioksidan kapasite ve kötü kolesterolü azaltıcı özelliği ile kalp sağlığını koruyucu niteliktedir. 2012’de 93.000 kadın üzerinde yapılan bir çalışmada haftada 3 veya daha fazla porsiyon yaban mersini ve çilek tüketen kadınlar bu meyveleri ayda 1 veya daha az tüketenlerle karşılaştırıldığında kalp krizi oluşum riski %32 daha az olarak saptanmıştır.

     Ekstratı bazı göz hastalıklarının tedavisinde kullanılır: Çalışmalar özellikler 20 mg ß-karoten le kombine yaban mersini ekstratının gözün gece ve gündüz adaptasyon sorununun giderilmesinde etkili olduğunu ortaya çıkarmıştır.

      Yaban mersini içinde polifenoller, salisilik asit, karaotenler, lif, folik asit, C vitamini, B vitamini, potasyum, manganez, mağnezyum, demir, riboflavin, niasin, fitoöstrojenler gibi birçok antioksidan bileşik içerir ve bu kadar faydalı özelliklere karşılık kalorisi de oldukça düşüktür. 1 çay bardağı(100gr) taze yaban mersini yaklaşık 45 kaloridir. Yaban Mersini % 83 Su, % 15 Karbonhidrat, % 1,5 Lif, % 0,7 Protein, % 0,5 Yağ ihtiva eder.  100 gr yaban mersini besin içeriği; 89 mg. Potasyum, 10 mg. Fosfor, 6 mg. Kalsiyum, 5 mg. Magnezyum, 0,6 mg. Selenyum, 0,28 mg. Manganez, 0,17 mg. Demir, 0,11 mg. Çinko, 13 mg. C Vitamini içerir. Kuru yaban mersinine baktığımız zaman ise kalori içeriği yükselmektedir. Aynı miktarlarda, yani 100gr üzerinden kalori hesabı yaptığımızda yaklaşık 300 kalorilik bir değerle karşılaşmaktayız. Kuru yaban mersinini tüketirken dikkat etmeli, 2 çorba kaşığını geçmemeliyiz.

      Michigan üniversitesindeki araştırmada ortaya çıkan bulgularda Yaban Mersininin bel çevresindeki yağlanmayı önleyerek metabolik sendrom ve kardiyovasküler hastalıklara engel olmasıdır. Burada yaban mersininin insülin düzeyini dengelemesi özellikle tatlı krizi sorunu çekenler için alternatif bir yiyecek olarak öne çıkmasını sağlamaktadır. Yaban Mersini ağırlıklı 90 günlük hafif bir diyet uygulanan farelerde farelerdeki vücut yağlarının tamamen eridiği gözlemlenmiştir.

Yaban mersini zararları var mı?

Yaban mersininin halen bilinen bir yan etkisi yoktur. Bitkinin yaprakları ve meyvesi güvenle kullanılabilir. Fakat yapraklarından elde edilen madde tanen içermektedir. Bu yüzden aşırı şekilde tüketilirse aşırı kilo kaybı, kalp spazmı ya da ölümcül sonuçlara neden olabilir. Ayrıca düzenli olarak kullanılan ilaçlar bulunuyorsa, yaban mersini bunların etkisini azaltabilir. Kanı pıhtılaşmasını önleyen etkisi bulunan bitkinin, kadınlarda adet dönemlerinde aşırı kanamaya neden olması söz konusu olabilir. Herhangi bir yaralanma sırasında kan pıhtılaşmasını önlediğinden, aşırı kan kaybına neden olabilir. Bu nedenle özellikle cerrahi bir müdahale öncesinde ya da sonrasında yaban mersini içeren besinlerin, içeceklerin tüketilmemesi tavsiye edilir. Kan inceltici ilaç kullanan kişilerin yaban mersiniyle hazırlanan ürünleri tüketmesi halinde, ilacın olumsuz etkilerini yaşayabileceği unutulmamalıdır.

       Sonuç olarak yaban mersini yağ yakmaya yardımcı etkilerinin yanı sıra birçok hastalığı karşı koruyucu etki göstermektedir. Bu etkilerinden dolayı sağlıklı beslenme düzenimizde daha çok yer vermekte fayda vardır.

Kaynaklar

1. Austin, M.E., 1994. Rabbiteye Blueberries. Development, Production and Marketing. Agscience Inc., Florida, USA, 160 pp
2. Çelik, H. 2006a. Yaban mersini (likapa). http://www.uzumsu.com/dosyalar/likapa-sistmtk-botany-kült.pdf- (Erişim tarihi:18.08.2011).
3. Davis, P.H. 1978. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Edinburgh Univ. Pres. 6:89-108.
4. Türkiye’de Yetişen Yaban Mersini Meyvesinin Fenolik Bileşiklerinin Karakterizasyonu, Gıda ve Yem Bilimi – Teknolojisi Dergisi / Journal of Food and Feed Science – Technology 15: 9-18 (2015)

Yüksek Proteinli Diyetlere Bilimsel Bakış