GLUTENSİZ DİYET ve BESİN EKSİKLİKLERİ
Çölyak hastalığı, genel popülasyonun yaklaşık % 1’ini etkileyen kronik bir enteropatidir. Tek tedavi olan glutensiz diyet sıkı bir şekilde yaşam boyu sürdürülür ve bu da belirtilerin ortadan kalkmasını sağlar. Pek çok hastalık komplikasyonunda glutenden kaçınıldığında çocuklarda büyüme ve gelişme glutensiz diyete bağlı olarak normale dönebileceği bildirilmektedir.
Bununla birlikte, çölyak hastasının glutensiz diyeti sıkı takip etmesi ve doğru beslenme seçeneklerini seçmesi her zaman basit değildir.
Glutensiz diyet muhtemel besin eksikliklerine (posa ve özel mikro besin maddeleri gibi) veya besin fazlalığına (yani doymuş yağlar) yol açabilir.
Glutensiz ürünler genellikle posa, magnezyum ve folik asit açısından düşüktür ve doğada bulunan glutensiz tahıllar gluteni içerenlere kıyasla daha düşük magnezyum içeriğine sahiptir.
Diyet posası
Glutensiz diyet genellikle gluten içeren normal diyetle karşılaştırıldığında düşük diyet posası alımı görülmektedir.
Diyet posası eksikliği hem tanıda hem de glutensiz diyet sırasında görülür. Tanıdaki eksiklik, villus atrofisine bağlı malabsorbsiyon ile ilgilidir. Glutensiz diyet sırasındaki eksiklik ise glutensiz ürünlerin kalitesinin düşük olması, hastaların tercihleri ve posa bakımından zengin çeşitli gıdalardan kaçınılması olabilir.
Glutensiz ürününün bileşimi, posanın daha az alınması için bir neden olabilir. Glutensiz ürün genellikle düşük miktarda posa içeren nişasta veya rafine edilmiş unlardan yapılır. Üretim süreci sırasında, özellikle rafine etme işlemi sırasında, tanelerin dış tabakası, nişastalı iç kısımdan çıkarılır.
Yeterli miktarda diyet posası tüketiminin, kolon kanseri, diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde sağlık yararları bilinmektedir.
Vitaminler
Genellikle, vitamin eksiklikleri, villus atrofisine bağlı malabsorbsiyon nedeniyle tedavi edilmemiş çölyak hastalığı ile ilişkilidir.
Özellikle çölyaklı kişilerde, günde en az beş porsiyon meyve ve sebze alınması esastır, meyve ve sebze oksidatif hasara bağlı sorunlara karşı koruyucu rolleri olan antioksidan maddeler içermektedir.
Glutensiz diyete ilişkin eksiklikler özellikle folat, B12 vitamini ve D vitaminidir. Bu düşük alım glutensiz bazı tahıl ürünleriyle ilgili de olabilir. Bazı çalışmalar, bu ürünlerin gluteni içeren ürünlere kıyasla daha düşük miktarda folat içerdiğini ortaya koymaktadır.
Mineraller
Çölyak hastalarında kalsiyum ve D vitamini alımının yetersiz kalabileceği rapor edilmiştir. Amarant ve kinoa gibi yalancı tahıllar, genel tahılların iki katı olan bir mineral içeriğine sahiptir.
Makrobesinler
Makrobesinler ve enerji alımı hem çölyak hastalığı tanısında hem de glutensiz diyet sırasında yetersizdir. Bu durum, besin seçiminin, besin kalitesinin önemini geride bırakan, gluteni önlemeye odaklanma ile ilişkili olabilir.
Bir çalışmada günlük toplam enerji alımı miktarının % 36.3’ünün piyasada bulunan glutensiz ürünlerle ilişkili olduğunu bildirmiştir. Glutensiz ürünler genelde glutenli ürünlere göre daha çok karbonhidrat ve lipit (hepsinden önemlisi doymuş yağ asitleri) içeriğine sahiptir. Küçük tahılların ve yalancı tahıllar, karbonhidratların, proteinlerin, vitaminlerin ve minerallerin iyi bir kaynağı oldukları için, önemi artmaktadır.
Glutensiz diyetin glisemik indeksinin yüksek olması nedeniyle çölyak hastalarında obezite riskinin arttığı gösterilmiştir. Glutensiz ekmekler ile buğday unu ekmekler karşılaştırıldığında, glutensiz ürünlerde glisemik indeks yüksek bulunmuştur (beyaz buğday unu için 83.3 ile 96.1 arasında 71 olarak hesaplanmıştır). Protein içeriği yağ artışıyla düşmüştür.
Bazı çalışmalar, bazı küçük tahılların ve yalancı tahılların, genel tahıldan daha yüksek protein içeriğine sahip olduğunu bildirmiştir. Sınırlayıcı amino asit olan lizin, arginin ve histidin (çocuklarda önemli) kadar, yüksek oranda bulunmuştur.
Glutensiz ürünlerin yağ içeriği yüksektir. Bilindiği üzere, tekli doymamış ve çoklu doymamış yağların alınması, azalmış kardiyovasküler hastalık riski ile ilişkili olduğu için tercih edilmelidir. Çölyak hastalarının gıda etiketine ve makrobesin içeriğine, özellikle de yağa dikkat etmeleri önemlidir. Yalancı tahıllar, diğer tahıllarla karşılaştırıldığında doymamış yağ asitleri içeriği yüksektir.
Çölyak hastalarının sağlık durumunu izlemek ve glutensiz diyette diyet planını optimize etmek için, besin durumu için yıllık tarama yapılması temel alınır. İyi beslenme kalitesine sahip olduğunu gösteren yalancı tahıllar gibi doğal olarak glutensiz ürünlerin kullanımını teşvik edilmelidir.
Yazar : Ayşenur ERBAY
KAYNAKÇA
VICI G. et al., Gluten free diet and nutrient deficiencies: A review, Clinical Nutrition, 2016; 34:1236-1241.
