Fonksiyonel Besinler – Gamze ŞAVUR

FONKSİYONEL BESİNLER

Fonksiyonel besin nedir?

Besleyici özellikleri dışında vücudumuza fizyolojik yararlar sağlayan ve/veya kronik hastalıklar riskini azaltabilen besinlere fonksiyonel besinler denilmektedir Fonksiyonel besinler terimi yerine sağlık besinleri, tıbbi  besinler, düzenleyici besinler, özel beslenme amaçlı besinler ve farmakolojik besinler gibi adlarda kullanılmaktadır. Fonksiyonel besinler günlük beslenme alışkanlıkları  içinde doğal şekilleri ile tüketilen besinler veya genetiği değiştirilmiş veya daha fazla olumlu etki elde edebilmek için zenginleştirilmiş besinler olarakta yer alırlar.

Fonksiyonel besin nasıl olmalıdır? Öncelikle bireyin beslenmesinde katkıda bulunmalı sağlığını korumalı ve daha iyi duruma gelmesinde yardımcı olmalıdır. Söz konusu besinin bilimsel olarak kanıtlanmış olup güvenilir günlük alım miktarının belirlenmiş olması gerekir. Eğer besin işlenerek fonksiyonel besin haline gelmişse besin değeri açısından kaybı olmaması gerekir. Unutulmamalıdır ki fonksiyonel besinler ilaç değildir, besindir.

Fonksiyonel Gıdalar

Domates : Likopen içeriğinden dolayı antioksidan özelliğe sahiptir ve domatese kırmızı rengini verir. Antoksidan özelliğine bağlı olarak prostat, meme ve akciğer kanserine karşı risk azaltıcı etkileri vardır.47.000 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada, domates ve ürünlerini haftada 10 porsiyon ve daha fazlasını tüketen kişilerde prostat kanser riskinin %35 oranında daha azaldığı gösterilmiştir.

Yine koroner kalp sağlığı açısından kolesterol potansiyelini azaltıcı, kan basıncını düşürücü etkiye sahip olduğu belirlenmiştir.

Öneri: Mevsiminde taze domatesi kabuklu olarak her gün yemeklerde ya da salatalarda tüketiniz. Yemeden önce çok iyi yıkamaya özen gösteriniz. Kış aylarında ise domates salçası veya domates sosu olarak tüketilebilir.

Çay: Çağlar öncesinden beri kullanılan sağlık üzerinde olumlu etkileri olan bir bitkidir. Yeşil çayda bulunan kateşinler ve siyah çayda bulunan polifenolik maddeler sağlık üzerinde olumlu etkileri vardır. Antioksidan aktivitesi yeşil çayda siyah çaya göre daha fazladır. Kansere karşı koruyucu ve kilo kontrolünde önemli bir etkiye sahiptir.

Öneri: günde 6 fincandan fazla çay tüketmek de sağlık açısından zararlı olabilir. Buna göre özellikle siyah çay içenler dikkatli olmalıdırlar, çünkü siyah çayda yeşil ve beyaz çaydan daha fazla kafein bulunmaktadır.

Sarımsak: Birçok tıbbi fonksiyonu belgelenmiştir bunlardan bazıları; kolesterol düşürücü, antibiyotik özelliği ve kansere karşı koruyucu özelliği bulunmaktadır. Ayrıca yapılan tüm çalışmalarda sarımsağın kansorejenlere karşı etkili olduğu tespit edilmiştir.

Taze Sebze ve Meyveler: içerdikleri antioksidanlar ve besin öğeleri açısından zengin olan taze meyve ve sebzeler kansere karşı koruyucu,kalp damar sağlığını koruyucu olmalarının yanı sıra kan basıncını ve kolesterolü düşürücü etkiye sahiptirler. Posa içerikleri yüksek olduklarından kan şekeri regülasyonunu düzenlerler.

Probiyotikler: Bağırsak sağlığını korur,Bağışıklık sistemini güçlendirir ve sindirim sistemi sağlığını korur. Ayrıca kansere karşı koruyucudur. (Yoğurt, ayran, kefir, süt tüketerek probiyotik tüketmiş olursunuz.)

Soya: Soya ile ilgili yapılan çalışmalarda koroner kalp hastalığı açısından önemi vurgulanmaktadır. Toplam kolesterolü düşürdüğü belirtildiği gösteriliyor. Osteoporozdan korur. (soya fasulyesi, soya sütü vb. )

Omega-3 Yağ Asitleri: Damar ve kalp dostu olduğu bilenen Omega-3 yağ asitlerinden en zengin olan balıklardır. Koroner kalp sağlığını koruyucu, kan basıncını düşürücü, bilinçsel gelişimi arttırıcı ve görme keskinliği arttırıcı özellikleri bulunmaktadır.(Balık, ceviz, chia tohumu, keten tohumu)

Yulaf: Posadan zengin olan yulaf hem bağırsak sağlığını koruyor hem de göğüs ve kolon kanseri riskini azaltıyor.

Zeytinyağı: Zeytinyağı kullanımı kalp hastalıklarına karşı koruyucu ve HDL kolesterolü arttırıcı yönde etkisi vardır. Ayrıca antikanser ve antioksidan olmasından oldukça yararlıdır.

Fındık, Ceviz ve Badem:  Sert kabuklu meyveler yağ, protein ve karbonhidrat yönünden zengin içerikleriyle besleyici yönlerinin yanı sıra fenolik asitler, flavanoidler gibi sekonder metabolitler ve tokoferoller gibi fonksiyonel özelliği olan bileşiklerce de çok yoğun gıda maddeleridir. Doğal antioksidan madde olmaları sebebiyle bu bileşikler serbest radikallerin neden olduğu reaksiyonları engelleyerek başta kanser ve kalp hastalıkları olmak üzere birçok hastalığın oluşmasını engellemeye yardımcı olmaktadırlar.

Soğan: Soğanda bol miktarda A, B ve özellikle C vitamini, bol fosfor, iyot, silis, kükürt gibi vücuda çok faydalı maddeler, antibiyotik vazifesi gören esanslar ve hazım arttırıcı fermentler bulunduğunu kaydeden uzmanlar, kalp ve prostat bozukluğu, pankreas tembelliği (şekerliler), sinir zafiyeti, romatizma, cilt hastalıkları, cinsel iktidarsızlık, mide zayıflığı gibi hastalıklarda çok fayda verdiğini, bol idrar söktürdüğünü ve vücutta birikmiş su ve üreyi dışarı attığını bildiriyor.

İncir: Bağışıklığı güçlendirir ve bağırsak sağlığını korur. Kemikleri besler ve meme kanseri riskini azaltır. Potasyum açısından zengin olduğundan kan basıncını kontrol ederek kalbin sağlığını korur.

Keten Tohumu: Kalp hastalıklarına karşı koruyucu, kolesterolü düşürücü, kansere karşı koruyucu ve bağışıklığı güçlendirici etkileri vardır.

ZENGİNLEŞTİRİLMİŞ FONKSİYONEL BESİNLER :

Besinde doğal olarak bulunmayan, ya da az bulunan besin öğelerinin eklenilmesiyle oluşan besinlere zenginleştirilmiş fonksiyonel besinler denir.(peynir altı suyu, A,D vitaminleri, tiamin, riboflavin, niasin eklenmesi vb.)

Hangi besinler zenginleştirilebilir? Süt ve ürünleri, margarinler, şeker, çay, meyve suları, sıvı yağlar, tuz ve tahıllar zenginleştirilebilir.

Omega-3 içeren Yumurta: Normal yumurtadan daha koyu sarılıdır. Bu yumurtaların yararları kalp sağlığını korumak ve unutkanlığı gidermektir.

Fitosterol eklenmiş Margarinler: kolesterolü düşürücü etkisi bulunmaktadır.

Zenginleştirilmiş Tahıl ürünleri: Tahıllara Fe, riboflavin ve niasin eklenerek günlük alınması gereken minerallerin alınmasını sağlarlar.

Süt ve ürünleri: Süt ve ürünlerine A,D vitamini ve kalsiyum florun katılarak zenginleştirilmesi ile besin öğesi zenginleştirilmiştir. (D vitamini eklenmiş süt vb.) Ayrıca demirle zenginleştirilmiş sütlerde bulunmaktadır.

Tuz: İyot, demir, flor eklenmiş tuzlar daha çok iyot eksikliği olan ülkelerde tuzlara iyot eklenerek hastalığın önlenmesi amaçlanmaktadır.

Yaban mersini: Antioksidan içeriği en yüksek besinlerden biridir. Damarların sağlığını koruyarak tansiyonu düzenler. Bağışıklık sistemini hem güçlendirir hem de sağlığını korur. Flavonid içeriği yüksektir ve idrar yolu enfeksiyonlarına iyi gelir.

Tam Buğday Ekmeği: Çözünmeyen lif içerir bu yüzden kolon kanseri riskini azaltır. Daha uzun süre tok kalmayı sağlar. Tam buğday ekmeği vücudumuzda bilinen kötü kolesterolü düşürür. Düşük glisemik indeksi vardır yani kan şekerini hemen düşürmez. B ve E vitaminlerini içerir. Kan basıncını kontrol altına alır ve tansiyonu düşürücü etkisi vardır.

Soya Sütü: E vitamini içerir. Kalp ve damar hastalığı riskini azaltır. Normal süte kıyaslanacak olursa laktoz içermediğinden laktoz intoleransı olan bireyler rahatlıkla tüketilebilir. Güçlendirilmiş soya sütü iyi bir demir, protein, B vitamini ve kalsiyum kaynağıdır.

Gamze ŞAVUR

KAYNAKLAR

http://www.saglikvebeslenmebienali.com/pdfler/sunumlar/turgay-tekinay-makbule-karadag.pdf

http://www.cshd.org.tr/uploads/pdf_CSH_133.pdf

http://dergipark.gov.tr/download/article-file/500893

https://www.tavsiyeediyorum.com/makale_13351.htm

http://www.izto.org.tr/portals/0/argebulten/gozde_fonksiyonelgida.pdf

https://www.saglikadimlari.com/tum-tahillar/

https://diyetisyenemreuzun.com/fonksiyonel-gidalar/