Dumanla Gelen Zehir : Sigara – Gülsüm KESKİN

      “Ben bağımlı değilim, İstesem bırakırım, Çok küçük yaşta başladım artık artık bıraksam da bir işe yaramaz, bırakırsam kilo alırım, Kaderde varsa hasta oluruz zaten sigarayla alakası yok…”Çevrenizde sigara kullanan biri varsa bu cümlelerden birini duymuş olma ihtimaliniz çok yüksek.Peki gerçekten uzun yıllar kullanıldıktan sonra bırakılan sigaranın hiç mi faydası yok, bırakan kişiler kilo alır mı? Eğer sigara kullanıyorsan yazıyı okuduktan sonra bahanelerini tekrar gözden geçirmen gerekecek ;))

HAYATIMIZA NASIL GİRDİ?

       İnsanoğlunun hayatına tütünün girişi bundan 4000 yıl öncesine kadar dayanmaktadır.Bu dönemde yaşayan bazı toplulukların tütün sakızı çiğnedikleri saptanmıştır.(Kim bilir belki de yontamadıkları taşlara sinirlenip tütüne sarılıyolardı:))Avrupa’ya gelişi ise Amerika’yı keşfeden Cristopher Coloumb tarafından faydalı bişey olduğu sanılarak getirilmiş.Ülkemizin zehirlenmeye başlaması ise 17. Yüzyılda Venedikli ve Genovalı denizciler aracılığıyla olmuş. Osmanlı zamanında Batı Trakya’da üretilen şark tütünü çok tutulmuştur.Kurtuluş Savaşı sonrası 1924 de “Ulusal Tekel” kurulmasıyla sigara iyiden iyiye hayatımıza yerleşmiştir.

‘BEN BAĞIMLI DEĞİLİM’

        Dünya sağlık Örgütü (DSÖ) madde bağımlılığını “kullanılan bir psikoaktif maddeye kişinin daha önceden değer verdiği diğer uğraşlardan ve nesnelerden belirgin olarak daha yüksek bir öncelik tanıma davranışı” olarak tanımlar.Tütün ürünlerinde 4000den fazla kimyasal madde bulunur.Bu kimyasalların içinde bağımlılık yapanı nikotindir.Sigaranın yanında çiğnenen dumansız tütütn ürünlerinin de nikotin içerdiği unutulmamalıdır.Alman Bağımlılık Sorunları Merkezi verilerine göre nikotin sakızı kullananların sigara bırakma oranı plasebo kullananlara oranla 1.5-2.5 kat daha yüksek.

Alman Bağımlılık Sorunları Merkezi, nikotin sakızı bağımlılığının oldukça düşük bir risk olduğunu belirtiyor. Ancak uzmanlar nikotin sakızlarının sadece 5 ila 12 hafta boyunca kullanılmasını öneriyor. 

       Psikiyatrik bir sendrom olan bağımlılığın tanısı için aşağıda sayılan ölçütlerin yalnızca üçünün bir arada görülmesi yeterlidir.

• Kullanılan maddeye tolerans gelişmesi
• Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması
• Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için yapılan ama boşa çıkan çabalar
• Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcama
• Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin olumsuz etkilenmesi
• Maddenin daha uzun ve yüksek miktarlarda alınması
• Fiziksel ya da ruhsal sorunların ortaya çıkmasına ya da artmasına rağmen madde kullanımını sürdürmek

İSTATİSTİKLER NE DİYOR?

• Dünya Sağlık Örgütü 2017 verilerine göre her yıl 7 milyondan fazla insan sigaraya bağlı nedenlerden hayatını kaybediyor.Türkiye’de ise bu rakam 100-120 bin kişi civarında.
• Dünyada en fazla sigara içen ülkeler sıralamasında ilk üçte Çin,Hindistan,Endonezya yer alırken onuncu sırada ise Türkiye var.
• Araştırmalara göre sigara direkt ölümle sonuçlanmayan 50 kadar kronik hastalıkla ilişkilidir.Öldürmez süründürür dedikleri bu olsa gerek.
• Tütün kullanımın kalp ve damar hastalıklarının yüzde 10’ununaneden olduğu tahmin edilmektedir.

SİGARA KULLANIMIN BESİN ALIMI VE HASTALIKLARLA İLİŞKİSİ

          Sigara sadece solunum sistemini değil sinir, sindirim gibi birçok sistemi etkilemekte kişilerin yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.Sadece içen kişilerin değil sigara dumanına maruz kalan pasif içicilerinde birçok hastalık bakımından risk altında olduğu unutulmamalıdır.

             Sigara içinde ki bağımlılık yapıcı madde olan nikotinin neden olduğu vazokonstruksiyon cildin kan dolaşımını ve oksijenlenmesini azaltır cilt elastikiyeti bozulur ve erken yaşlılık belirtileri görülmeye başlar.

              Koroner arter hastalığına bağlı ölümlerin %25’inden sigara sorumludur. Sigara dumanında ki toksik maddelerin kan damarlarında inflamasyonu tetikleyerek hastalık riskini artırdığı bildirilmiştir.Hala geç kalmış değilsiniz!Sigarayla temas kesildikten birkaç yıl sonra risk hiç sigara içmemiş bireyin düzeyine iner.Ayrıca bırakıldıktan 2-12 hafta sonra kan dolaşımı iyileşmeye başlar bu da yürüme, koşma gibi fiziksel aktiviteleri kolaylaştırır.

                Sigaranın sindirim sistemi üzerinde hasarlara sebep olması; besinlerin uygun oranda sindirilememesi,dolaşıma yeterli miktarda taşınamaması,taşınanlarında etkin bir şekilde kullanılamamasına sebep olur.Bu nedenle sigara kullanan bireylerin vitamin mineral ihtiyacı içmeyenlere göre daha fazladır.Örneğin bireyin kalsiyumdan eksik kalması osteoporoz riskini artırmakta, diş sorunları daha sık görülmektedir.

                Bunlarla beraber ağız kokusu, ciltde ve dişlerde sararma, midede gastrit,ülser ve mide kanseri riskini artırmaktadır.

                Nikotin iştahı baskılayan ve zevk almayı sağlayan serotonin,dopamin ve norepinefrinin salınımını uyararır. Ayrıca kanda konsantrasyonu artan serotonin ve dopamin açlık mekanizmasından sorumlu ghrelin ve nöropeptid Y salınımı baskılar bu sebeple kişi açlık hissetmez.Ayrıca sigara kullanan kişilerde bazal metabolizma hızı artar.Sigara içen kişilerin kilo alamaması ya da bırakan kişilerin kilo almasının sebebi budur.Bunun yanında sigaradan dolayı oluşan el ağız alışkanlığı kişileri sürekli yemeye itebilir.Kilo alacak olma korkusu sigarayı bırakmana engel olmasın. Diyetisyenin ile sana en uygun olan beslenme programını hazırlayarak ideal kilonu koruyabilir, sağlıklı bir yaşama merhaba diyebilirsiniz :))

BIRAKMAK İÇİN EN DOĞRU AN ŞU AN!

              Sigara gibi zararlı alışkanlıkları bırakmanın ilk adımı bağımlı olduğunu kabul etmek ve istemektir.Bırakma zamanını ertelememeli ve başaramayacağı düşünüldüğü an mutlaka bir uzmandan yardım alınmalıdır.

              Bir bırakma planı oluşturulmalıdır.Uzmanlara göre tek bir bırakma planı herkese uygun değildir.Kendini meşgul edecek etkinlikler bularak zihnini sigara içmekten uzak tutabilirsin.Sigara içilmeyen arkadaş ve aile ortamlarında bulunmak, yürüyüş yapmak, nefes egzersizleri,bol su içmek, sakız çiğnemek gibi etkinlikler sizi sigara içmekten alıkoyabilir.İlk ay kafeinden de olabildiğince uzak durmandan fayda var.Kafein tütün arzusunu uyandırabilir,gerginliğe sebep olabilir.

               Kabul edelim bağımlılıktan kurtulmak zor.Bıraktığın gün çok gergin ve stresli hissedebilirsin.Böyle anlarda nefes egzersizi yapabilir ya da kendini oyalayacak başka etkinlikler bulabilir,neden bıraktığını aklına getirebilirsin (Çocuğum için artık bırakmam gerek,artık nefes almakta güçlük çekmek istemiyorum vs.) Hayatında değer verdiğin kişilerden destek almak bırakmanı kolaylaştıracaktır.Ailene ve arkadaşlarına bırakma nedenlerini açıkla ve yardım istemekten çekinme.Kendine bir iyilik yap ve 2019’a dumansız gir;))

SAĞLIKLI VE DUMANSIZ GÜNLER!

                                                                                                       Gülsüm Keskin

KAYNAKÇA

• Alphan,E.(2018),Hastalıklarda Beslenme Tedavisi(Hatipoğlu yayınevi),s.346
• https://www.who.int/tobacco/global_report/2017/en/
• 20 mart 2017 https://sagligabiradim.com/bu-4-kolay-oneri-ile-sigarayi-birakin/
• Değer,M(Tütün Kullanımı ve Beslenme Üzerine Etkileri),dytMagazin,10. Sayı,50-52
• Barış E.,Tütün Kullanımının Tarihçesi,Türk Toraks Dergisi,http://www.toraks.org.tr/userfiles/file/TuTuN_KULLANIMIN_TARİHCESİ-I_Baris.pdf/Erişim Tarihi:08.01.2016
• https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/sigara-ve-tutun-bagimliligi
• https://www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/bagimlilik-nedir