Domatesin Suçu Ne?
Bazı besinler içerdiği vitamin, mineral, lif ve işlevsel ögeler ile ön planda olabiliyor. Domates de böyle, içerdiği ”likopen” ile dikkatleri üzerine çekiyor. Ayrıca ülkemiz hatta dünya genelinde tüketim miktarı dolayısıyla ulaşılabilirliği oldukça yüksek bir besindir. Hatta öyle severiz ki her mevsim tüketilebilirliğini sağlamak için salça, konserve, domates suyu, kuru, dondurulmuş domates, ketçap formlarını da bulmuşuzdur.
Likopen derken?
Likopen bir işlevsel ögedir, özellikle domates ve ürünlerinde yanı sıra kırmızı meyve sebzelerde de bulunan kırmızı renkli pigmenttir. Ne karbonhidrat, ne vitamin, ne de lif gibi sınıflandırılmış değildir. İnsan veya hayvan vücudunda üretilemeyen sadece bitkilerin üretebildiği yağda çözünebilen bir bileşiktir.
Likopenin sağlığa olumlu etkileri antioksidan kapasitesi, kansere karşı duruşu ve kan lipitlerini düşürücü özelliğinden gelmektedir. Kötü kolesterol olarak bilinen LDL kolesterolü düşürmesinden dolayı kalp-damar hastalıklarına karşı koruyucudur.
Çağımızın en ciddi sorunlarından, ölüm nedenlerinden biri kanserdir. Sağlıklı, dengeli beslenme ise kansere karşı korunmada önemli faktörlerdendir. Domateste bulunan likopen gibi antioksidan bileşikler ise vücutta oluşan kansere yol açabilecek zararlı moleküllere karşı koruyucudur. Likopen özellikle kolon, ağız içi, deri ve erkeklerde akciğer kanserinden sonra en sık görülen kanser türü olan prostat kanserine karşı etkilidir.
Bazı çalışmalarda ise kalp-damar hastalıkları ve kanser hastalığına karşı olan pozitif etkisinin yanı sıra ; şeker hastalığı, özellikle kadınlarda menopoz sonrası görülme sıklığı yüksek olan kemik erimesine karşı da olumlu etkilerinin olduğu gösterilmiştir.
Yüksek miktarda şeker içeren bir meyveymiş domates…
Alışkın olmadığımız bir şekilde domates gibi çekirdekli olan yiyecekler meyve sınıfındandır. Yani aslında salatalık, kabak hatta fasulye de bir meyvedir.
Domates ve çeşitli meyvelerin şeker içeriklerini incelemek istersek;
| 1 orta boyunda bulunan şeker miktarı | 150 gramında bulunan şeker miktarı | |
| Bütün bir domates | 2,0 gram | 3,7 gram |
| Bütün bir elma | 19,5 gram | 15,8 gram |
| Orta boy salkım üzüm | 23,4 gram | 23,4 gram |
| Orta dilim karpuz | 12,4 gram | 12,4 gram |
| Kayısı | 3,4 gram | 12,8 gram |
150 gram domates ki 2 orta boy domatese denktir, meyvelerde bulunan şekerin %16-%40’ı kadar şeker içerir. Domatesin meyve olarak sınıflandırılması içerik olarak benzerlik gösterdiğinden değil, çekirdekli yapısındandır.
Domates ürik asidi yükseltiyor diyorlar…
Vücudumuzda, yediğimiz yiyecek ve içtiğimiz içeceklerde doğal olarak bulunan pürin molekülü sindirimden sonra ürik aside çevrilir, ürik asidin bir miktarı vücutta kullanılırken bir kısmı idrarla atılır. Yani her insanın kanında bir miktar ürik asit vardır; ancak üst sınır değerini aşan ürik asit miktarı için zararlıdır diyebiliriz. Artan ürik asidin vücutta özellikle eklemlerde birikmesiyle gut hastalığı oluşur. Gut hastalığının bilenen adı ise zengin hastalığıdır. Gut; metabolizma bozukluğuna veya şişmanlık, şeker hastalığı, böbrek hastalıklarına bağlı olarak oluşabilir.
Özellikle sakatat, yağlı etler, deniz ürünleri, kızartılmış yiyecekler, alkol (özellikle bira) ve şeker içerikli içecekler pürin bakımından zenginken kahve, yağı azaltılmış süt ve süt ürünleri, çoğu sebze ve meyveler pürinden fakirdir hatta idrarın asitliğini değiştirerek ürik asit atımını kolaylaştırdığından gut hastalarında olumlu etkileri vardır.
2051 gut hastası kadın ve erkeklerde anket yöntemiyle Yeni Zellanda’da yapılan bir çalışmada, ”Hangi besinler gut atağınızı tetikler?” sorusuna cevap olarak %20.18’i domates cevabı verilmiştir. Yani bu çalışmaya göre domates her 5 gut hastasından 1’inin gut atağını tetikliyormuş.
Ancak gut hastalarının atak yaşaması ile sağlıklı bireylerde ürik asit yükselmesi aynı anlama gelmez. Sağlıklı bireylerde kan ürik asit değeri yukarıda bahsettiğim pürinden zengin besinlerle artabilir. Ancak domatesin pürin içeriği oldukça düşüktür. Domateste pürinden zengin gıdalarda olduğu gibi ”glutamat aminoasidi” bulunmaktadır ve bu bileşiğin çeşitli yollarla pürin sentezine katılabileceği düşünülmektedir ancak bu hipotez henüz ispat edilmiş değildir.
Demem o ki; sağlıklı bireylerde domates tüketimi ürik asidi yükseltmez ama zengin hastalığınız varsa diyetisyenlerin bireysel programı ile iyi bir takip gereklidir.
Sağlıklı günler dilerim
Yazan: Diyetisyen Sevde Kahraman
