DİYABET DEMANSI NEDİR?
Yazar : Burcu ÜSTAD
Son zamanlarda ‘Tip 3 Diyabet’ olarak söz edilmeye başlanan diyabet ve demans ilişkisini, beynin insülin direnci olarak da yorumlamak mümkündür. İnsülinin beyinde sinir hücrelerini koruyucu etkisi vardır. Beyinde insülin azlığının veya direncinin sinir hücrelerinin ölümünü hızlandırdığı ve dolayısıyla bilişsel yeteneklerde azalmaya sebep olduğu öngörülmektedir. Diyabetin artmasıyla ortaya çıkan obezite ve diğer sistemik hastalıkların yanı sıra son yıllarsa yeni komplikasyonlar da ortaya çıkmış olup demans ve bilişsel bozukluk bunlara örnek teşkil etmektedir. Demans, aklın yitirilmesi, edinilmiş entelektüel yıkım anlamına gelir. Son yıllarda yapılan araştırmaların da etkisiyle diyabet ve demans ilişkisi daha fazla dikkat çekmeye başlamıştır. Diyabet hastalarında özellikle dikkat ve hesaplama problemleri yanında sözel ve görsel bellekte de etkilenme ön plana çıkmıştır. Diyabet hastalarında beyin atrofisinin(küçülme) ilerlemesi hızlanmış olarak tespit edilmiştir.
Yapılan araştırmalar, diyabetin demans riskini ciddi oranda arttırdığı yönündedir. Çeşitli çalışmaların ortalaması alındığında, diyabetin ileride demans olma olasılığını 1,6 kat, Alzheimer hastalığı riskini 1,2-2,3 kat, vasküler demans(beyin damarlarının etkilenmesine bağlı demans) riskini 2,2-3,4 kat arttırdığı bildirilmiştir.
PEKİ NASIL OLUŞUYOR?
Diyabetteki inflamatuar, oksidatif ve metabolik değişiklikler beyin damar sistemi ile ilgili komplikasyonlara ve kan-beyin bariyerinin bozulmasına sebep oluyor. İnflamasyon molekülleri kolayca bozulmuş kan-beyin bariyerinden geçerek hücre yıkım sistemini aktive ediyorlar, insülin direncini arttırıyorlar, sinir hücrelerine toksik olan ve Alzheimer hastalığında görülen yumakların birikmesine sebep oluyorlar. Bunların sonucunda ise hücre ölümü ve bilişsel fonksiyonlarda azalma başlanmış oluyor. Diyabet hastalarında sıklıkla iskemik beyin lezyonları(küçük damar tıkanıklıkları) da görülmektedir. Bunlar küçük damar hastalıkları olarak değerlendiriliyor ve diyabetli hastada bilişsel fonksiyonları etkiliyor. Diyabetin yanında hipertansiyon, yüksek kolestrol düzeyleri, obezite de olduğunda oluşacak bilişsel bozukluk hız kazanıyor. Diyabetin bilişsel fonksiyonlara etkisi, kontrolsüz kan şekeri, ani hipoglisemi ya da hiperglisemilerde, bununla birlikte devam eden sistemik hastalıkların tedavi edilmemesi durumlarında, yetersiz egzersiz ve obezite varlığında giderek artış göstermektedir.
Diyabetin yanında hipertansiyon, yüksek kolesterol düzeyleri, obezite de olduğunda oluşacak bilişsel bozukluk hız kazanıyor. Diyabetin bilişsel fonksiyonlara etkisi, kontrolsüz kan şekeri, ani hipoglisemi ya da hiperglisemilerde, bununla birlikte devam eden sistemik hastalıkların tedavi edilmemesi durumlarında, yetersiz egzersiz ve obezite varlığında giderek artış göstermektedir.
ÖNLEM ALIN
Kan şekerinin kontrolü diyabete bağlı demansın engellenmesinde altın kuraldır. Yapılan çalışmalar Hba1C(3 aylık ortalama şeker düzeyi)’nin 6,3’ün altında olmasının beyin hacmini koruduğunu göstermektedir. Ayrıca akut hipoglisemileri engellemek oluşabilecek ciddi beyin hasarlarının önüne geçecektir. Hipertansiyon, obezite, yüksek kolesterol düzeyleri gibi damarsal risk faktörlerinin tedavisinin hafif bilişsel bozukluğun Alzheimer hastalığına dönüşümünü azalttığı yapılan araştırmalarda gösterilmiştir. Düşük insülinin veya direncinin yarattığı etkiler göz önüne alındığında insülin direnci tedavisi ihmal edilmemelidir. Hastalıkları kontrol altına almanın yanında sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz, entelektüel kapasitenin arttırılması alınması gereken önlemlerden diğer birkaçıdır. Ayrıca diyabetli hastalarda görülen depresyon da bilişsel alanda gerilemeye ciddi bir şekilde sebep olmaktadır. Bu yüzden depresyon tevdisi de bililşsel kaybı önleyecek diğer tedavilerden biridir. Fiziksel aktivitenin ise diyabette metabolik ve damarsal komplikasyonları azaltması açısından yararlı etkisi herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Bunun yanında fiziksel aktivitenin ayrıca diyabetik demans gelişiminden koruduğu da son yıllarda yapılan çalışmalarda gözler önüne serilmiştir.
*** Tip 1 diyabette hastalığın ilk 2 yılından itibaren bilişsel değişiklikler başlıyor. 7 yaş altındaki tanı konulan kişilerde, çocuk beyninin erişkin beynine göre etkilenmeye daha açık olması ve bu yaş grubunda glisemik kontrolün daha zor olmasından dolayı diğerlerine göre daha ciddi bilişsel bozukluk geliştiği bildirilmiştir. Bunun yanında Tip 1 ve Tip 2 diyabette beynin bilişsel bölgelerinin değişik alanları daha fazla etkilenmektedir. Örneğin Tip 1 diyabette daha çok bilginin işlenmesinde yavaşlama, psikomotor etkinlikte azalma, dikkat eksikliği ve zihinsel esneklikte sorun görülürken Tip 2 diyabette hafıza kayıpları ve karar verme, mantık yürütme gibi yürütücü işlevlerde yavaşlama daha fazla ön plana çıkmaktadır.
Yazar : Burcu ÜSTAD
İSTANBUL MEDİPOL ÜNİVERSİTESİ
burcustad@gmail.com
