DEMİR (FE) NEDİR??
Yetişkin vücudunda ortalama 3-5 gr bulunan, vücut için elzem bir iz element. Vücuttaki demirin 2/3 ü kandadır. Kandaki demirin çoğu ise kırmızı renk veren hemoglobinin bileşimindedir.Kalanı karaciğer, dalak ve kemik iliğinde depolanmıştır. Az miktarda demir (%5) hücre çekirdeğindeki kromatinde(anemi büyümede problem oluşturur); hücredeki oksidasyon-redüksiyon tepkimelerinde(anemide enerji eldesinde sıkıntılar görülür) ; kaslardaki miyoglobinin yapısında bulunur.
Demir vücutta ferritin ve hemosiderin şeklinde depolanır, kan dolaşımında ‘transferrin’ denilen proteine bağlanarak taşınır (bu protein karaciğerde sentezlenir). Transferrin 100 ml plazmada 280-400 mcg demir bağlayacak kapasitededir. Plazmanın demir bağlama yeteneği anemili bireylerde ve gebelerde artmıştır.
DEMİRİN İŞLEVLERİ:
- Fe hemoglobin bileşiminde bulunduğu için oksijen taşınmasında görevlidir.
- Sitokrom p-450 sistemi içinde yer alır.( Bu sistem çözünmez ilaç ve zararlı bileşiklerin suda çözünerek vücuttan atılmasını sağlar.)
- Bağışıklık sistemi için önemlidir.
- Bilişsel performansta önemli etkiye sahiptir.(Mono amino oksidaz enziminin yapısında olduğu için)
- Yapısında demir içeren katalaz enzimi hidrojen peroksidi su ve oksijene yıkar.
- Demir içeren bileşikler, bazı biyolojik tepkimelerde oksidasyon ve enerji metabolizmasına bağlı olarak reaktif ve redoksta rol oynarlar.
EMİLİMİ:
Emilimi ince bağırsağın üst kısmından olur. Hem demir(+2 değerlikli demir) %25 oranında emilir, non hem demir (+3 değerlikli) nide salgıları, askorbik asit ve organik asitlerle indirgenerek emilir bunların yetersizliğinde emilimi %5 civarındadır.( Çünkü emilebilmesi için öncelikle indirgenmesi gerekir.)Asit ortam , demir gereksinmesinin artması gibi durumlar Fe emilimini artırırken ; fitatlar,okzalatlar,tanenler,fazla posa alımı,emilim bozuklukları,proteinden yetersiz diyet,yemeklerin hemen ardından tüketilen çay,kahve vs. demir emilimini azaltır.
DEMİR KAYNAKLARI VE GEREKSİNME:
Günlük alınması gereken demir atılması gereken kadardır bu rakam da yaklaşık 0.9 mgdır. Normal bir diyetteki demirin %10’unun emildiğini düşünürsek günlük 9 mg demir alınmalıdır denebilir. Ayrıca, hamilelikte buna ek 20mg/gün, emziklilikte 5mg/gün alınmalıdır.
- Hayvansal yiyeceklerdeki demirin %40’ı hem demir olduğu için emilim oranı %25-30 iken; bitkisel yiyeceklerdeki demir hem olmayan demirdir ve %4-15’i emilebilmektedir.
- Gerek miktar gerekse emilim açısından en iyi demir kaynağı etlerdir.(Kırmızı etin demir içeriği beyz etten daha yüksektir.)
- Ayrıca pekmez,kuru meyveler,yeşil yapraklı sebzeler,kuru baklagiller,fındık,fıstık,susam gibi yiyecekler de iyi demir kaynağıdır.
