Beta Talasemi ( Akdeniz Anemisi) , Beslenme Ve Egzersiz İlişkisi – Dyt. Berçem GÖNÜLDAŞ

BETA TALASEMİ ( AKDENİZ ANEMİSİ) , BESLENME VE EGZERSİZ İLİŞKİSİ

Talasemi, hastanın hemoglobininin anormal bir yapısı nedeniyle, vücut organlarına oksijenin uygun şekilde sağlanmadığı genetik , önlenebilir bir kan hastalığıdır.

Hastalık hemen hemen tüm insan ırklarında görülür, ancak özellikle Akdeniz çevresindeki ülkelerde görülmesi sebebiyle Akdeniz Anemisi olarak da  adlandırılmaktadır.  Semptomatik vakaların yıllık insidans oranının dünya genelinde 100.000 popülasyonda  1 ve Avrupa ülkelerinde 10.000’de 1 olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye’de yaklaşık 1.300.000 talasemi taşıyıcısı ve 4.500 kadar talasemi hastası vardır.

Talasemi kalıtsaldır. Bireyde hastalık oluşması için, hastalık özelliği olan tek bir geni taşıyor olmak yeterli değildir. Hastalık olması için anne ve babadan kalıtılan genlerden ikisinin de hastalıklı olması gerekir. Bu da hastalık geninin hem anneden hem de babadan alınmasıyla gerçekleşir.

Beta talasemili hasta ömür boyu her 3-4 haftada bir kan desteğine ihtiyaç duyar. Talasemili hastanın hemoglobini 9,5 g/dl’nin üzerinde tutulmalıdır.  Tekrarlayan kan nakli ve bağırsaktan demir emilimi bu hastalarda aşırı demir yüklenmesine neden olabilir. Aşırı miktarda demir yüklenmesi vücutta serbest radikal seviyelerinin artmasına neden olabilir. Çalışmalar, transfüzyona bağlı talasemili hastalarda oksidatif stres seviyesinin anlamlı derecede yüksek olduğunu, E ve C vitaminleri gibi antioksidanların ise normal aralıktan düşük olduğunu göstermiştir.

Aşırı demir, iç organlarda, özellikle kalp, karaciğer ve endokrin bezlerinde birikir. Beta talasemi majör hastalarında aşırı demir yükü nedeniyle kalp yetmezliği, şeker hastalığı, gelişme geriliği ve hormonal yetersizlik gibi problemler gelişir.  Araştırmacılar, bu hastaların beslenme ihtiyaçlarını belirleyerek ve tedavi programına spesifik tamamlayıcıların eklenmesini önererek, bu hastaların beslenme ihtiyaçlarını karşılamaya ve aşırı demir yükünden kaynaklanan doku hasarını azaltmaya çalışmışlardır.

Beslenmede nelere dikkat etmek gerekiyor ?

• Et tüketimi

Hem-demir bakımından zengin yiyecekler arasında et, balık, bazı kümes hayvanları ve hindi bulunur. Karaciğer ve böbrekler de bu demir türünden zengin kaynaklardır. Bu nedenle, bu yiyeceklerin tüketimini sınırlamak gerekir.  Ayrıca, kırmızı et yerine bitkisel proteinler ve beyaz et tercih etmek daha doğru olacaktır.

• Süt ürünleri

Süt, peynir ve yoğurt, demir emilimini azaltır. Bununla birlikte, bu gıdalardaki kalsiyum osteoporozu önlemek için gereklidir. Bu nedenle diyette süt, peynir, yoğurt yer almalıdır.

Kahve ve süt, peynirli sandviç, peynirli spagetti, yoğurt ve pirinç ( yayla çorbası vb.) ya da süt ve pirinçten ( sütlaç vb.) yapılan yiyecekler talasemi hastaları için özellikle iyidir.

• Tahıl-Baklagil tüketimi

Buğday, mısır, yulaf, pirinç ve soya fasulyesi, fasulye, mercimek ve bezelye gibi baklagiller, hem demirin demirin emilimini azaltır. Bu nedenle, günlük diyette çokça yer almalıdır.

• C vitamini

C vitamini demir emilimini artıran bir faktördür. Bu vitamin meyvelerde (özellikle narenciye ve domateste), sebzelerde (maydanoz, pırasa, dereotu, karnabahar, dolmalık biber vb.) bulunur. Bu nedenle c vitamininden zengin meyve ve sebzelerin yemek esnasında veya yemekten hemen sonra tüketiminden kaçınmak gerekir. Ancak, meyve ve sebzeler çeşitli vitaminler ve antioksidanlar içerdiğinden ve tüketilmeleri gerektiğinden, bunları öğün aralarında  yemek daha iyidir. ( ara öğün olarak tüketilebilir)

• E vitamini

Aşırı demir yüklenmesi hücresel strese neden olabilir. E vitamini hücre hasarını azaltma üzerindeki etkisi nedeniyle, E vitamini içeren gıdalar tavsiye edilir. E vitamini bakımından zengin yiyecekler arasında şeftali ve kuşkonmaz gibi meyveler bulunur. Bu vitaminin diğer kaynakları ayrıca bitkisel yiyecekler, hayvansal yağ, ayçiçeği yağı, zeytin, mısır, yer fıstığı, taze fındık (fındık, badem ve ceviz gibi) bitkisel yağlar, lahana, soya fasulyesi ve buğday tohumu yağıdır.

Talasemi hastalarında egzersiz

Kişiye uygun egzersiz programları, demirin kalp üzerindeki kötü etkilerini azaltır ve kardiyovasküler fonksiyonu iyileştirir. Düzenli egzersiz talasemili hastalarda aşırı demir emilimini engelleyerek demir yükünü azaltır.

Egzersiz önerileri

Haftada birkaç gün (tercihen haftanın her günü ) en az 30 dakika yürüyüş yapmaya özen gösterin. İlerleyen dönemde toleransınıza bağlı olarak süreyi artırabilirsiniz.

Kendinize uygun bir egzersiz seçin.

• Egzersize başlarken 5-10 dakika ısınma hareketleri yapın. Isınma hareketleri, kalp hastalıkları ve spor yaralanmaları olasılığını azaltır.
• Kolay egzersizlerle başlayın ve ardından yoğunluğu ve süreyi kademeli olarak artırın.
• Egzersiz sonunda aniden egzersiz yapmayı bırakmayın. Egzersizi yavaş yavaş azaltın ve ardından durdurun.
• Çok soğuk, çok sıcak veya nemli havalarda egzersiz yapmaktan kaçının. Sıcak havalarda, rahat, bol ve açık renk kıyafetler giyinin.
• Egzersiz öncesinde ve sonrasında su için.
• Göğüs, kol, el ve çene ağrısı, bulantı, baş dönmesi, çarpıntı ve nefes darlığı, kalp hastalığı belirtileri olabilir. Bu sorunların olması durumunda, egzersizi durdurun ve en yakın sağlık merkezine gidin.

 Hepinize sağlıklı ve  iyi günler diliyorum.

Diyetisyen Berçem Gönüldaş

Yazarın Diğer Çalışmaları