İÇECEKLERİN OBEZİTE ÜZERİNE ETKİSİ
DSÖ tanımlamasına göre obezite, yağ dokusunun, sağlığı olumsuz derecede etkileyecek kadar artmasıdır. Yağ dokusu yetişkin kadının beden ağırlığının %25’ ini oluşturur. Yetişkin erkekte ise beden ağırlığının %15’ i yağ dokudur .
Dünya’da 2008 yılında 400 milyon obez varken, 2015 yılında 700 milyon obez tespit edilmiştir.
Yapılan çalışmalara göre fast food beslenme şeklini benimseyen ve içecek seçimlerini sağlıksız yönde kullanan insanlarda obezite oranı daha yüksektir.
Obezite ve Su Tüketimi
Vücudun su oranı yaş ve cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Çocuklarda su oranı yetişkinlere göre yüksektir ve ileri yaşlarda su yerini yağa bırakır.
Besinlerin emilimi, sindirimi ve taşınması yönüyle obeziteyle mücadelede önemli bir faktör olarak görülmüştür. Besinlerin metabolizmaları sonucu;
1 gr yağdan = 1 gr su
1 gr CHO dan = 0.6gr su
1 gr proteinden = 0.4 gr su açığa çıkmaktadır.
Yapılan bir çalışmada şekerli içecek yerine su tüketen çocuklarda ağırlık kazanımının daha az olduğu gözlemlenmiştir.
Obezite ve Süt Tüketimi
Obeziteyle mücadelede yağ dokusunu azaltmak amacıyla süt tüketimiyle alınan kalsiyumun önemli olduğu bildirilmiştir. Kalsiyum desteği alan obez bireylerde kilo kaybı gözlemlenmiştir Bu olay kalsiyumun safra asitlerini bağlayarak yağ sindirimini azaltması veya kalsiyumun yağ asitleri ile sabun oluşturup yağ emilimini azalması ile açıklanmıştır.
Kalsiyum alımı artırıldığı zaman kalsitrofik hormonların baskılandığı ve hücre içi kalsiyum konsantrasyonuna bağlı olarak kilo kaybının gerçekleştiği bildirilmiştir. Çocuklar üzerinde yapılan bir çalışmaya göre de diğer faktörler sabitken şekerli içecek yerine süt verilen çocuklarda ağırlık kazanımı daha az olmuştur.
Kalsiyum suplemantasyonu ile kilo kaybının araştırıldığı bir çalışmada Carlson ve ark., 2 g/gün kalsiyum verilen bireylerde 0.05 kg/gün ağırlık kaybı saptamışlardır Kranja ve diğ., 12 haftalık izlem sonucunda 1 g/gün kalsiyum desteği ile az miktarda kilo kaybı olduğunu bildirmişlerdir. Aynı çalışmada süt ve ürünlerinden alınan diyet kalsiyumu 1.5 g/gün’ e çıkarıldığında, enerji alımı da arttığı için kilo kaybında bir değişiklik gözlenmemiştir.
Obezite ve Alkol Tüketimi
İçinde alkol barındıran içkiler, şekerli sıvıların belli yöntemlerle fermantasyona uğramasıyla oluşurlar. Alkol yapımında meyveler ve tahıllar kullanılmaktadır. Bununla beraber belirli oranda su ve tatlandırıcı kullanarak da saf alkol elde edilebilir.
1 gr alkol = 7 kaloridir
Enerji harcaması az olduğunda alkolden oluşan asetil CoA’ ların birleşerek lipitleri ortaya çıkardığı saptanmıştır.
Sosyal içicilerle yapılan bir çalışmada alkol tüketildiği ve tüketilmediği zamanlardaki besin kaydı istenmiştir ve alkol tüketiminin olduğu günlerde enerji alımının %95 arttığı görülmüştür.
Obezite ve Şekerli İçecek Tüketimi
Çeşitli tatlandırıcılar ve şeker eklenerek enerji değeri artırılan içeceklerdir. Şeker tüketimi incelendiğinde tüketimin büyük çoğunluğunun şekerli içecekler aracılığıyla olduğu saptanmıştır. Amerika’ da kadınlar üzerinde yapılan bir çalışmada hiç şekerli içecek tüketmeyen gruba karşılık, her gün şekerli içecek tüketen kadınların ayda 4.2 kilo ağırlık kazandığı bildirilmiştir.
Obezite ve Gazlı İçecek Tüketimi
Türk Gıda Kodeksi’ nın tanımlamasına göre karbondioksit ile gazlandırılan aromalı, meyveli, tonik gibi içeceklere gazlı içecek denir. Türkiye’ de meyve aromalı gazlı içecek tüketiminin %30 arttığı bildirilmiştir. Gazlı içecek tüketimi osteoporoz, ağız ve diş sağlığı, gastrointestinal sistem hastalıkları ve özellikle obezite ile ilgili bulunmuştur.
Gazlı içecek tüketen bireylerin diğer içecekleri tüketimi incelendiğinde özellikle süt tüketimlerinin az olduğu, yani kalsiyumdan daha az yararlandıkları ve dolayısıyla obezite riskini daha da artırdıkları saptanmıştır.
Obezite ve Kolalı İçecek Tüketimi
Kolalı içeceklerde fosforik asit, bikarbonat, sitrik asit, tartarik asit ve bazısında kafein olduğu bildirilmiştir. Fosforik asidin kandaki kalsiyumu bağladığı bildirilmiştir ve bu da kilo kazanımı ile ilişkili görülmüştür. Bunun yanında ekstradan şeker alımı gerçekleştiğinden kilo alımı da kaçınılmazdır.
Obezite ve Kafein Tüketimi
Kafeinin iştahı baskıladığı belirtilmektedir; ama bu etkisi kısa sürelidir ve kilo kaybını sağlamamaktadır. Kafeinin termogenezi artırdığı, yağ yakımını hızlandırdığı ve yağ asitleri ve gliserolü artırdığı bildirilmiştir.
Deney hayvanlarında yapılan bir çalışmaya göre kilo başına 5 miligram kafein verildiğinde ağırlık kaybı gözlenmiştir. Kafeinin aşırı doz etkileri 1.5 g/kg da görülmüştür ve çeşidine göre değişmekle birlikte bir fincan kahvenin 0.1 gr kafein içerdiği bildirilmiştir.
Sonuç olarak; Gazlı içecekler, kolalı içecekler, şekerli içecekler obezitenin oluşumunda yakından ilişkili bulunmuştur. Obeziteyle mücadelede ulusal beslenme plan ve politikalarının oluşturulması toplumu bilinçlendirme açısından büyük katkılar sağlayabilir. Okul kantinleri, hastaneler vb. halka açık yerlerde süt ve süt ürünleri bulundurularak süt tüketimi artırılabilir. Sağlıklı ve temiz içme suları sağlanarak su tüketimleri artırılabilir. Sağlığa zararlı ve obeziteyle ilişkili olan içeceklere ek vergiler koymak tüketim konusunda caydırıcı olabilir. Yeterli fiziksel aktivite konusunda teşvik amaçlı haftanın birkaç günü ödüllü yarışmalar düzenlenebilir. Günlük diyette gazlı içecekler yerine su, süt, taze sıkılmış meyve sularının tüketimine özendirilmeli, gazlı içecek yerine tüketilecek içeceklerin fiyatları daha ulaşılabilir düzeye çekilmelidir.
Kaynaklar:
1- Baysal A, Aksoy M, Besler T, Bozkurt N, Keçecioğlu S, Kutluoy Merdol T ve arkadaşları. Diyet El Kitabı. 7.Baskı. Hatiboğlu Basın ve Yayım San. Tic. Ltd. Şti, Ankara, 2013.
2- Baysal A. Beslenme. 14. Baskı. Hatiboğlu Basın ve Yayım San. Tic. Ltd. Şti, Ankara, 2012.
3- Çayır A, Atak N, Köse S.(2011) Beslenme ve Diyet Kliniğine Başvuranlarda Obezite Durum ve Etkili Faktörlerin Belirlenmesi, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2011, 64(1), doi: 10.1501/tıpfak_000000779
4- Yorulmaz H, Paçal F (2011) 16 – 18 Yaş Grubundaki Gençlerin Beslenme Alışkanlıklarının ve Obezite Durumlarının İncelenmesi, doi: 10.5336/medsci.2011-23049
5- Garipağaoğlu M, Özgüneş N.(2008) Okullarda Beslenme Uygulamaları, Çocuk Dergisi 8(3)
6- Aslan D, Benderlioğlu E. (2013) Gazlı İçecekler: Sağlık Açısından Değerlendirmeler, sted.2013.cilt22.sayı1
7- Boles M, Adams A, Gredler A, Manhas S (2014), Ability of a Mass Media Campaing to İnfluence Knowledge, Attitudes and Behaviors About Sugary Drinks and Obesity, http://dx.doi.org/10.1016/j.ypmed.2014.07.23
8- Babayiğit M.A, Oğur R, Tekbaş Ö.F, Hasde M (2006) Genç Erişkin Erkeklerde Alkolsüz İçecek Tüketim Alışkanlıklarının ve Etki Eden Faktörlerin Araştırılması, Genel Tıp Dergisi 2006; 16(4)
9- Sonntag D, Schneider S, Mdege N, Ali S, Schmidt B.(2015) Beyond Food Promotion: A Systematic Review on the Influence of the Food Industry on Obesity – Related Dietary Behaviour among Children, Nutrıents 2015, 7, 8565-8576; doi: 10.3390/nu7105414 www.mdpi.com/journal/nutrients
10- Zheng M, Rangan A, Farinelli M.A, ,Rohde J.F, Olsen J.N, Heitmann B.L. (2015), Replacing Sugary Drinks with Milk is İnversely Associated with Weight Gain Among Young Obesity – Predisposed Children, British Journal Of Nutrition (2015), 144 doi:10.1017/S0007114515002974
11- Lakerveld J. Rebah M.B, Mackenbach J.D, Charreire H, Compernolle S, Glonti K. Et al (2015), Obesity – Related Behaviours and BMI in Five Urban Regions Across Europe: Sampling Desing and Results from the Spotlight Cross – Sectional Survey, doi:10.1136/bmjopen-2015-008505, http://bmjopen.bmj.com/on November 7, 2015
12- Cor G, Herber M, Mishra G, Fruit, mediterranean-style and high fat and sugar diets are associated with the risk of night sweats and hot flushes in midlife: results from a prospective cohort study, Am J Clin Nutr 2013;97: 1092-1099
13- Rosalind A Breslow et al, Diets of drinkers on drinking and nondrinking days: NHANES 2003-2008, Am J Clin Nutr 2013;97: 1068- 1075
14- Postigo M.C. et al, Effect of acute and chronic red wine consumption on lipopolysaccharide concentrations, Am J Clin Nutr 2013;97 : 1053-1061
15- Lee Y, Tan V. et al, Dietary disinhibition modulates neural valuation of food in the fed and fasted states, Am J Clin Nutr 2013;97: 919-925
16- Branca F, Nikogosian H, Lobstein T, The challenge of obesity
in the WHO European Region and the
strategies for response, :46- 54 (http://www.euro.who.int/pubrequest)
17- Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Obezite, Diyabet ve Metabolik Hastalıklar Daire Başkanlığı, http://beslenme.gov.tr/index.php?lang=tr&page=39 (erişim tarihi:10.01.2016)
18- Türkiye Diyabet Epidemiyolojisi Çalışması 2010, www.turkendokrin.org/files/file/TURDEP-II-2011.pdf (erişim tarihi: 09.01.2016)
19- Ünal R. N, Besler T.H, 2008, Beslenmede Sütün Önemi, Şubat-2008, Sağlık Bakanlığı Yayın no:727 Klasmat matbaacılık- Ankara
